Azərbaycansayağı monopoliya

Azərbaycansayağı monopoliya - VİDEO

Monopoliya iqtisadiyyatda bir bazarın tək bir şirkət tərəfindən idarə edildiyi halı ifadə edir. Bu hal, şirkətə qiymətləri müəyyən etmək və bazardakı uğuru öz xeyrinə istifadə etmək üçün qeyri-adi imkanlar verir. Çox vaxt bu cür bazar strukturu istehlakçıların maraqlarına zidd çıxır və iqtisadiyyatın inkişafına mane olur. Buna baxmayaraq, Azərbaycanda monopoliyanın idarə etdiyi sektorlar mövcuddur.

Kommersant.az xəbər verir ki, monopoliyanın idarə etdiyi sektorlarda inkişafdan söhbət belə gedə bilməz. Onun əvəzinə monopolist şirkət və ya distribütor öz mənafeyinə uyğun bazarda qiymətləri tənzimləyir.

Azərbaycanda Monopoliya Növləri

Azərbaycanda monopoliyalar çox vaxt qeyri-rəsmi şəkildə formalaşır. Bazarda çoxsaylı sektorlarda monopolist davranışların nümunələri mümkün olsa da, aşağıda bunların əsas növlərini qeyd edirik:

Təbii Monopoliya

Təbii monopoliyalar adətən enerji, su təchizatı, qaz kimi sahələrdə yaranır. Bu sektorlarda bir şirkətin bütün bazarı idarə etməsi iqtisadiyyatçılar tərəfindən optimal hesab edilə bilər, çünki struktur xarakteri baxımından bəzi sahələrdə rəqabət yaratmaq səmərəliliyi azaldır.

Nümunə: "Azərenerji" enerji sektorundaki monopolist struktur kimi göstərilə bilər.

Hökumət Dəstəkli Monopoliya

Bu cür monopoliyalar, hökumətin sənaye və ya sektorlara rəsmi şəkildə müdaxilə etməsi nəticəsində formalaşır. Bəzən bu cür strukturlar milli maraqları qorumaq üçün yaranır. Tarif Şurası tərəfindən qiymətlərin müəyyən edilən məhsullar isə rəqabətsiz bazar yaradır.

Nümunə: Təhsil, tibbi təchizat sahələrində bəzən qeyri-rəsmi monopoliyalar gözə çarpır.

Süni Monopoliya

Bu növ monopoliyalar şirkətlərin bazarı idarə etmək üçün rəqibləri sıxışdırıb bəzən qeyri-qanuni yolla bazardan çıxarmaq strategiyaları istifadə etməklə formalaşır.

Nümunə: Məhsul idxalı sektoru (xüsusilə ərzaq) bu tür monopolist davranışları özündə daşıya bilər.

Oliqopoliya

Bir çox şirkətin bazarı idarə etmək üçün qeyri-rəsmi danışıq aparması və ya bazarı bölməsi halı. Rəqabət məhdud olur və qiymətlər çox vaxt süni olaraq artırılır. Oliqopoliya zamanı inhisarçılığı müəyyən etmək çətinləşir və nəticədə bazarda süni qiymət artımı başlayır.

Nümunə: Mobil operatorlar bazarı (simkart xidmətləri).

Qanunvericiliyin Zəifliyi

Antiinhisarçılıq qanunları şəffaf olsa da, implementasiya çətinliyi çox vaxt monopoliyalı bazarları qoruyur. Buna görə də rəqabət aparmaq istəyən yeni şirkətlər bəzən qeyri-rəsmi maneələrlə üzləşir.

Həll Yolları

Antiinhisarçılıq qanunlarını nəzarətdə saxlayan İqtisadiyyat nazirliyi yanında Antiinhisar və İstehlak Bazarına Nəzarət Dövlət Xidmətinin daha şəffaf idarə edilməsi; Təbii monopoliyalarda şəffaf qiymət siyasətinin formalaşdırılması; Startaplara dəstək fondlarının yaradılması və rəqabətə şərait yaradılması; Azərbaycanda rəqabət bazarını daha səmərəli idarə etmək üçün bu sahədə islahatların aparılması isə vacibdir.