23.12.2024 Siyasət

0 0

Kommersant.az bu məqalədə Ərdoğanın uğursuz siyasətinin Türkiyə iqtisadiyyatına təsirləri ətraflı şəkildə təhlil edərək oxuculara təqdim edir.

1. Mərkəzi Bankın Müstəqilliyinin Azaldılması

Ərdoğanın rəhbərliyi altında Türkiyə Mərkəzi Bankının (TMB) müstəqilliyi ciddi şəkildə zəifləyib. O, dəfələrlə faiz dərəcələrinin aşağı salınmasını müdafiə edib və bunu "faiz səbəb, inflyasiya isə nəticədir" tezisi ilə əsaslandırıb. Bu yanaşma beynəlxalq iqtisadi nəzəriyyələrə ziddir. Ümumiyyətlə isə Ərdoğan hökuməti faiz dərəcələrini süni şəkildə aşağı salıb. Bu siyasət nəticəsində:

• İnflyasiya: Türkiyədə inflyasiya səviyyəsi rekord həddə çatıb və insanların alıcılıq qabiliyyəti azalıb.

• Milli Valyutanın Dəyərdən Düşməsi: Türk lirəsi dollar və avro qarşısında kəskin dəyər itirib, bu da idxal olunan məhsulların bahalaşmasına səbəb olub. Ən əsas idxal məhsulu olan benzinin durmadan bahalaşması sosial-iqtisadi gərginliyi artırır.

2. Xarici Borcun Artması

Ərdoğan hökumətinin yüksək templə infrastruktur layihələri həyata keçirməsi nəticəsində ölkənin xarici borcu əhəmiyyətli dərəcədə artıb.

Bu layihələr, xüsusilə:

• Yavuz Sultan Səlim Körpüsü,

• İstanbul Yeni Hava Limanı kimi nəhəng layihələr yüksək maliyyə xərcləri tələb edib.

Lakin bu layihələrin bir çoxu gözlənilən iqtisadi faydanı verməyib və dövlət büdcəsinə ağır yük olub.

Xarici borcun yüksək olması iqtisadi sabitliyi təhlükə altına qoyur. Bu, xüsusilə xarici maliyyə mənbələrinin tükənməsi və borc ödənişi çətinləşdikdə ortaya çıxır. Türk lirəsinin zəifləməsi və valyuta ehtiyatlarının azalması valyuta böhranı riskini artırır. Borcun əsasən xarici valyutada olması lirənin dəyər itirdikcə ödənişi daha da çətinləşdirir. Böyük xarici borc yüksək faiz ödənişlərinə səbəb olur. Bu, dövlət büdcəsində digər sahələrə ayrılan vəsaitlərin azalmasına gətirib çıxarır. Yüksək borclanma ölkəni beynəlxalq maliyyə qurumlarına daha çox asılı vəziyyətə salır. Bu da iqtisadi siyasətlərin müstəqilliyinə mənfi təsir göstərir.

3. İşsizlik və Sosial Narazılıqlar

Ərdoğan hökumətinin iqtisadi siyasətləri nəticəsində işsizlik səviyyəsi yüksəlib. Gənc əhali arasında işsizliyin artması və gəlir bərabərsizliyi sosial narazılıqları artırıb.

Xüsusilə:

• Ali təhsilli gənclərin işsizliyi: Universitet məzunları arasında işsizlik faizi ciddi narahatlıq doğurur. Türkiyə Statistika Komitəsinin (TÜİK) rəqəmlərinə görə cari ilin ilk yarısında ali təhsilli gənclərin işsizlik səviyyəsi 25 faiz olub. Qeyri-rəsmi məlumatlara görə isə bu rəqəm 60 faizi ötüb.

• Əmək haqqının inflyasiyaya uyğunlaşmaması: İnsanların real gəlirləri və alıcılıq qabiliyyəti azalıb.

4. Xarici Sərmayənin Azalması

Türkiyə, xüsusilə 2000-ci illərin əvvəllərində xarici sərmayələr üçün cəlbedici bir bazar kimi tanınırdı. İnkişaf edən infrastrukturu, strateji coğrafi mövqeyi və gənc əhalisi xarici investorları ölkəyə cəlb edirdi. Lakin son illərdə Türkiyədə xarici sərmayələrin azalması müşahidə olunur ki, bu da ölkənin iqtisadi inkişafına və sabitliyinə mənfi təsir göstərir.

Son on ildə yaşanan çevriliş cəhdləri, siyasi qarşıdurmalar və daxili münaqişələr ölkəni xarici investorlar üçün riskli məkana çevirdi. Qeyri-sabit siyasi mühit investorların uzunmüddətli layihələrə sərmayə yatırmaqdan çəkinməsinə səbəb olur.

Faiz siyasəti ilə bağlı tez-tez dəyişən qərarlar, qeyri-ənənəvi iqtisadi yanaşmalar və inflyasiyanın yüksək olması xarici sərmayə üçün risk yaradır. Xüsusilə mərkəzi bankın müstəqilliyi ilə bağlı narahatlıqlar investorların etibarını sarsıdır.

Beynəlxalq investisiya mühiti:

• Məhkəmə sisteminə müdaxilə iddiaları,

• Mərkəzi Bank siyasətlərinə qeyri-müəyyənlik kimi amillərdən mənfi təsirlənib.

5. İqtisadi İdarəetmədə Şəffaflığın Zəifləməsi

Ərdoğan hökumətinin iqtisadi idarəetmə siyasətinin beynəlxalq mediada şəffaflıqdan uzaqlaşdığı iddia edilir. Nəticədə maliyyə hesabatlarının dəqiqliyi və dövlət resurslarının istifadəsi ilə bağlı suallar ortaya çıxır.

Yekun olaraq bildirək ki, Rəcəb Tayyib Ərdoğanın iqtisadi siyasətləri Türkiyənin iqtisadi çətinliklərini daha da dərinləşdirib. İnflyasiya, milli valyutanın zəifləməsi və xarici borcun artması bu siyasətlərin əsas nəticələridir. Gələcəkdə Türkiyə iqtisadiyyatının sabitləşməsi üçün daha müasir və elmi əsaslara söykənən iqtisadi siyasətə ehtiyac var.